Een grap kan je in Nederland tegenwoordig een strafblad opleveren. Dat stelt Jan Roos, oud-journalist, satiricus en campagneleider van het Oekraïne-referendum, in een indringend gesprek met Marlies Dekkers voor het YouTube-kanaal De Nieuwe Wereld. Terwijl de interviewer hem scherp bevraagt, ontvouwt Roos een beeld van een land dat volgens hem afglijdt: een rechtsstaat die zijn geloofwaardigheid verliest, een democratie die verschraalt en een samenleving waarin humor en kritiek niet langer veilig zijn.
Wat begint met de anekdote van een “grap die tot een verhoor leidde” groeit uit tot een analyse van het Nederland anno 2025: een land waar censuur volgens Roos subtiel maar dwingend werkt, waar de elite de macht stevig in handen houdt en waar de bevolking steeds meer vervreemdt van de instituties die haar zouden moeten vertegenwoordigen.
Een rechtszaak zonder slachtoffer.
Het begon allemaal met een satirisch programma waarin Roos een grove grap maakte over het uiterlijk van een collega. Geen aangifte, geen gekwetste partij die naar de politie stapte. Toch stond er op een ochtend justitie voor zijn deur. “Ik werd als een zware crimineel mijn huis uit getrokken,” vertelt hij. “Gevangen gezet, beperkingen opgelegd. Voor een grap.”
Het Openbaar Ministerie besloot de zaak uiteindelijk te seponeren, maar dan wel onder voorwaarden: excuses aanbieden en de belofte dat bij een volgende misstap de oude zaak er gewoon bij zou worden gevoegd. Roos weigerde. “Een grap is geen misdaad. Als ik me moet verontschuldigen voor satire, dan is het gedaan met de vrijheid van meningsuiting.”
De dubbele maat van de overheid.
Tijdens het gesprek wijst Roos op de willekeur waarmee volgens hem wordt gehandhaafd. Hij schetst het beeld van een land waar demonstraties tegen coronabeleid met harde hand uiteen werden geslagen, terwijl Black Lives Matter-protesten in coronatijd werden gefaciliteerd en zelfs begroet door de burgemeester van Amsterdam.
Ook het verschil tussen klimaatactivisten en tegenstanders van migratie springt hem in het oog: “Wie zich vastplakt op de A12 wordt vriendelijk weggeleid en mag vaak dezelfde dag nog terug. Maar wie een bus blokkeert om Zwarte Piet te verdedigen, raakt baan, vrijheid en soms zelfs zijn DNA kwijt.”
Voor Roos is dit geen kwestie van toeval, maar van een overheid die bepaalt welke meningen legitiem zijn en welke niet. En daarmee, zegt hij, begeeft Nederland zich op het pad van landen die we doorgaans als onvrij aanduiden.
De elite en de Europese greep.
Wie bestuurt Nederland echt? Het parlement in Den Haag, suggereert Dekkers, lijkt steeds minder te betekenen. Roos knikt instemmend en somt een rijtje op: de Europese Unie, een activistische rechterlijke macht, de Raad van State en een ambtenarij die volgens hem beleid naast zich neerlegt als het niet in hun straatje past.
“Zelfs al zou Wilders 150 zetels hebben, dan nog voeren ambtenaren beleid gewoon niet uit. Dan stap je naar de rechter en die blokkeert het. Of de Raad van State. En als je daar doorheen breekt, grijpt Brussel in. De democratie is een façade geworden.”
Volgens Roos heeft ook de journalistiek gefaald. In plaats van de macht te controleren, is de pers een verlengstuk van diezelfde macht. “Media hadden de vinger op de zere plek moeten leggen, maar ze lopen mee. Ze zijn onderdeel van het systeem.”
Symbolen die verdwijnen.
Tijdens het gesprek komt een opvallend voorbeeld voorbij: de Nederlandse vlag in voetbalstadions. Na de moord op de 17-jarige Lisa hielden supporters massaal vlaggen omhoog. Maar wie televisie keek, zag niets. “De camera’s kregen opdracht om het niet in beeld te brengen,” zegt Roos. “Onze eigen vlag is nu een soort verzetsymbool geworden.”
Voor hem is dit exemplarisch voor een cultuur waarin nationale trots en identiteit naar de achtergrond worden gedrukt, terwijl alternatieve narratieven – of dat nu klimaatactivisme of identiteitsbeleid is – alle ruimte krijgen.
Migratie, feminisme en mannelijkheid.
In het tweede deel van het gesprek verschuift de toon. Dekkers confronteert Roos met de spanning tussen migratie, feminisme en veiligheid. Waarom, vraagt ze, hoor je vanuit de vrouwenbeweging zo weinig kritiek op het feit dat er vooral jonge mannen naar Nederland komen?
Roos: “Omdat we sinds de jaren ’90 zijn gaan geloven dat alle culturen gelijkwaardig zijn. Ook al betekent dat dat vrouwen minderwaardig zijn. Dat moest gekoesterd worden. Kritiek daarop werd meteen weggezet als racisme.”
Hij koppelt dit aan wat hij ziet als een bredere “mannenhaat”: de afbraak van de vaderfiguur, de demonisering van de krachtige man. “Als mannen een jaar lang niets zouden doen, zou dit land instorten. Maar in plaats van die rol te erkennen, worden mannen weggezet als het probleem.”
Zelfcensuur als nieuwe norm.
Wat Roos raakt, is dat het niet alleen meer gaat om directe censuur, maar vooral om zelfcensuur. “Ook ik denk inmiddels na: kan ik dit grapje maken, of staat straks de politie weer voor de deur? En als ik dat denk, dan zijn ze al geslaagd. Dan ben je monddood, zonder dat iemand je formeel verbiedt te spreken.”
Dekkers herkent dat. “Ik betrap mezelf er al jaren op dat ik zinnen inslik. Het gaat ongemerkt. En dat is misschien nog wel gevaarlijker dan openlijke censuur.”
Het gevaar van radicalisering.
Roos waarschuwt dat deze situatie tot escalatie leidt. Als mensen het gevoel hebben dat stemmen niets meer verandert, demonstreren niet helpt en hun stem systematisch wordt genegeerd, dan rest er volgens hem maar één ding: radicalisering. “Ik wil het niet, maar ik zie het gebeuren. Mensen worden tot het uiterste geduwd. Dan ontstaan rassenrellen, zoals in Engeland. En niemand wordt daar beter van.”
Een systeem dat wankelt.
Toch is er ook een sprankje hoop. Dekkers wijst erop dat steeds minder Nederlanders vertrouwen hebben in de politiek – nog maar een paar procent, volgens onderzoeken. Tegelijkertijd wenden jongeren zich af van de traditionele media en zoeken ze informatie via sociale platforms.
Roos: “Dat is waar de kloof zichtbaar wordt. De elite klampt zich vast aan instituties en posities, maar buiten die bubbel groeit de overtuiging dat het anders moet. Vroeg of laat barst dat.”
Een samenleving op de rand.
Wie het gesprek tussen Roos en Dekkers beluistert, hoort geen gelikt mediaverhaal maar een rauwe analyse vol emotie, frustratie en soms cynische humor. Roos spreekt over een samenleving die volgens hem afglijdt in decadentie, een elite die spartelt om haar macht te behouden en een bevolking die haar geduld verliest.
Of je het nu met hem eens bent of niet, de urgentie in zijn stem is moeilijk te negeren. Het beeld dat oprijst is dat van een land dat zijn fundamenten ziet afbrokkelen, terwijl de machthebbers de blik afwenden.
Roos is uitgesproken, soms bot, vaak polariserend. Maar achter zijn woede schuilt een waarschuwing die breed resoneert: als vrijheid van meningsuiting, democratie en gelijkheid niet langer vanzelfsprekend zijn, dan verliest Nederland niet alleen zijn stem, maar ook zijn ziel.
Er klinkt een waarschuwing die steeds luider wordt: “als we zo doorgaan, is de vraag niet óf het misgaat, maar wanneer.“■
