Stelt u zich voor: een wereld waarin gezondheid niet langer uw persoonlijke keuze is, maar een digitaal dossier dat voortdurend wordt gemonitord door overheden, bedrijven en supranationale organisaties. Waar een simpel hoestje of het weigeren van een vaccin u kan veranderen in een verdachte, een risico voor de samenleving. Waar welzijn niet wordt gemeten aan de hand van frisse lucht, sport of sociale verbondenheid, maar door algoritmes, scores en verplichte injecties. Dit klinkt als een dystopische roman, maar volgens critici van de Sustainable Development Goals (SDG’s) is dit precies het pad dat wordt ingeslagen bij SDG 3: gezondheid en welzijn.
De mooie façade van SDG 3
Officieel gaat SDG 3 over het bevorderen van gezondheid, het tegengaan van epidemieën en het verzekeren van toegang tot zorg voor iedereen. In de VN-documenten klinkt dat nobel: “gelijke toegang tot gezondheidszorg”, “duurzame zorgsystemen” en “een einde aan vermijdbare ziektes”. Maar zoals Rypke Zeilmaker en Tom Zwitser van uitgeverij De Blauwe Tijger benadrukken, schuilt er achter de vrome taal een harde realiteit: de privatisering van het menselijk lichaam en de oprichting van een gigantische markt voor farmaceutische bedrijven
.
Volgens hen gaat SDG 3 veel minder over gezondheid in de klassieke zin – beweging, gezonde voeding, mentale balans – en veel meer over het creëren van afhankelijkheid van medicijnen, vaccins en digitale gezondheidsdata.
Gezondheid als businessmodel.
Een belangrijk punt dat naar voren komt, is dat twee miljard mensen wereldwijd nog geen toegang hebben tot het ‘formele gezondheidssysteem’. Waar de VN dit presenteert als een zorgwekkend probleem dat opgelost moet worden, zien critici er vooral een ongekende markt in. Want wat betekent “toegang tot zorg” in de praktijk? Dat miljarden mensen gekoppeld worden aan farmaceutische producten, vaccins en behandeltrajecten.
De top tien farmaceutische bedrijven, waaronder Roche, Pfizer en Sanofi , verdienen gezamenlijk honderden miljarden per jaar aan medicijnen en vaccins. Wanneer overheden, gefinancierd door belastinggeld, die vaccins en medicijnen grootschalig inkopen, betekent dat gegarandeerde winststromen. “Sustainable health” klinkt mooi, maar is in feite een gegarandeerde afzetmarkt voor Big Pharma.
Van gezondheid naar controle.
Naast het medische aspect speelt digitalisering een cruciale rol. Onder de vlag van “e-health” worden steeds meer initiatieven ontwikkeld om gezondheidsdata centraal te verzamelen. Europese programma’s werken aan een “vaccinatiepaspoort” of een “gezondheids-ID”, waarin wordt vastgelegd welke prikken u hebt gehad, met wie u contact hebt gehad en waar u bent geweest.
Tijdens de coronapandemie kreeg dit concept een enorme versnelling. Apps die contactonderzoek doen, QR-codes voor toegang tot publieke ruimtes en digitale vaccinatiecertificaten werden ineens normaal. Critici wijzen erop dat dit veel minder te maken had met gezondheidszorg, en alles met controle en gedragssturing.
Het mondkapje, zo betogen Zeilmaker en Zwitser, werd een symbool van gehoorzaamheid: niet omdat het medisch bewezen effectief was, maar omdat het diende als zichtbaar teken van onderwerping aan een nieuw systeem.
De utopie van data en experts.
In beleidsstukken klinkt het als een bijna utopische belofte: een samenleving waarin geen epidemieën meer bestaan, waar data en experts de optimale beslissingen nemen, en waar iedereen toegang heeft tot dezelfde zorg. Maar zoals vaker met utopieën, zit er een keerzijde aan.
Een samenleving waarin “perfecte data” leidend zijn, is er een waarin individuele vrijheid en persoonlijke keuzes steeds minder ruimte krijgen. Gezondheid wordt gereduceerd tot cijfers, modellen en scores. Sport, frisse lucht, ontspanning of humor spelen in dat model nauwelijks een rol – terwijl dat juist voor velen de essentie van welzijn is.
Volgens de critici zien we hier de contouren van een technocratisch systeem, waarin de mens steeds meer wordt behandeld als machine: meetbaar, voorspelbaar, bestuurbaar
.
Kinderen als doelwit.
Een opvallend punt in de analyse is dat dit systeem al op kinderen wordt voorbereid. Via onderwijsprogramma’s zoals die van FutureNL, onder toezicht van prins Constantijn van Oranje, worden kinderen gestimuleerd om vanaf jonge leeftijd vertrouwd te raken met technologie, monitoring en digitale data
.
Zo leren ze niet alleen programmeren of met robots werken, maar worden ze ook voorbereid op een wereld waarin gezondheid en gedrag voortdurend worden gemonitord. Het idee dat je lichaam en je keuzes volledig je eigen verantwoordelijkheid zijn, wordt langzaam ingeruild voor een collectief systeem van toezicht en sturing.
De economische en ideologische laag.
Naast de medische en digitale kant, is er ook een duidelijke economische en ideologische laag. SDG 3 is volgens de sprekers onderdeel van een bredere agenda waarin de macht verschuift van nationale parlementen naar internationale organisaties, grote bedrijven en hun financiers.
Het begrip “duurzaamheid” betekent in deze context vaak: publieke kosten, private winsten. Overheden betalen voor infrastructuur, vaccins en apps, terwijl bedrijven de opbrengsten opstrijken. En het gaat niet alleen om geld: controle over gezondheid en data betekent ook macht over mensenlevens zelf.
Ideologisch past dit in wat wel “transhumanisme” wordt genoemd: de fusie van mens en technologie, waarin de natuurlijke grenzen van het lichaam worden overstegen door digitale en medische ingrepen. Waar klassieke waarden als vrijheid, zelfbeschikking en persoonlijke verantwoordelijkheid onder druk komen te staan
.
De rol van de wetenschap.
Een extra complicatie is de rol van de wetenschap. Waar wetenschap traditioneel symbool stond voor onafhankelijk onderzoek en waarheidsvinding, wordt ze volgens de critici steeds vaker ingezet als instrument om beleid te legitimeren.
Tijdens de coronacrisis zagen we modellen die lockdowns rechtvaardigden, maar later onbetrouwbaar bleken. Er verschenen rapporten die besmettingen via aerosolen minimaliseerden, terwijl er al vroeg bewijs was dat dit een belangrijk verspreidingskanaal was. Wetenschappelijke nuance verdween, zodra er politieke en economische belangen meespeelden
.
De vraag is dan: kunnen burgers nog vertrouwen op wetenschap die zo nauw verweven raakt met commerciële en politieke doelstellingen?
Moraal boven techniek.
Een belangrijk punt in de kritiek is dat het debat vaak wordt versmald tot technische discussies: welk mondkapje werkt het beste, welke afstand is veilig, welk vaccin is het meest effectief? Terwijl de fundamentele vraag een morele is: wat voor samenleving willen we zijn?
Willen we een maatschappij gebaseerd op vertrouwen, vrijwilligheid en persoonlijke keuzes? Of accepteren we een samenleving waarin gezondheid een collectief systeem is, waarin de staat en bedrijven bepalen wat goed voor ons is?
Van angst naar liefde.
Volgens Zeilmaker en Zwitser draait de huidige koers vooral om angst: angst voor virussen, angst voor ziekte, angst voor elkaar. Die angst rechtvaardigt steeds verdergaande controle en beperkingen. Maar een samenleving die alleen op angst is gebouwd, verliest haar menselijkheid.
Zij pleiten daarom voor een terugkeer naar een moraal van liefde en vrijheid. Waar gezondheid niet wordt opgelegd via regels en vaccins, maar voortkomt uit zorg voor elkaar, gezonde leefstijl, en de ruimte om eigen keuzes te maken – ook al zijn die keuzes soms risicovol.
Conclusie.
SDG 3 belooft een wereld waarin iedereen gezond is en toegang heeft tot zorg. Maar achter de façade schuilt volgens critici een systeem waarin gezondheid wordt gereduceerd tot data, waarin Big Pharma miljarden verdient, en waarin persoonlijke vrijheid steeds verder wordt ingeperkt.
De keuze waar we als samenleving voor staan, is dan ook niet louter medisch of technisch, maar diep moreel: willen we onze gezondheid uit handen geven aan een wereldwijd systeem van controle, of willen we zelf verantwoordelijkheid dragen voor ons welzijn?
Misschien is het antwoord wel eenvoudiger dan alle rapporten, modellen en apps doen vermoeden: echte gezondheid begint niet met dwang of angst, maar met vrijheid, vertrouwen en liefde.■
